بخش قاجار موزه ایرانک

دوره قاجار آغاز تجدد در ایران است. فرستادن دانشجو به خارج از کشور توسط حاکمان قاجار از یک طرف، تاسیس دارالفنون و آمدن استادان از خارج ازکشور برای تدریس از طف دیگر نقطه عطف جریان تجدد در تاریخ ایران به شمار می‌رود. بنابراین آغاز مراودات فرهنگی با غرب از دوره قاجار صورت گرفت. بخش قاجار موزه ایرانک موارد متنوعی را شامل می‌شود. مانند کتاب‌های چاپ سنگی، عروسک‌های مردم‌ساخت، زیست‌افزار‌ها و پوشاک کودکان قاجار همچنین نمونه‌هایی از عروسک‌هایی که خارج در این دوره وارد کشور شده‌اند.

کتاب‌های چاپ سنگی

این کتاب‌هاجنبه‌های مختلف زندگی کودکان، آداب بازی، سنت‌های خانوادگی و رفتارهای اجتماعی را بازتاب می‌‏دهند. دو تصویر «مجلس عروسک‌بازی دختران در روز جمعه» و «‏لعب الملوک» از کتاب «الفبای مصور» مفتاح‌الملک نشان‌دهنده تربیت متفاوت دختران و پسران در دوره‌ی قاجار است.

تصویر «مجلس عروسک‌بازی دختران در روز جمعه»

عروسک‌های مردم‌ساخت

عروسک‌های مردم‌ساخت یا  دست‌ساخت، گونه‌ای  از عروسک است که در ‏خانه‌، با دست و مواد در دسترس مانند پارچه، خرده‌ریزهای دور ریختنی، نی و ‏بوریا و برگ‌های حصیری نخل‌‌هایی مانند خرما و انواع گیاهان دیگر ساخته می‌‌شود. ‏این عروسک‌ها را بیش‌تر زنان و دختران درست می‌‌کنند. گاهی مردان نیز در ‏ساخت آن‌ها مشارکت دارند. بخشی از این عروسک‌ها برآمده از آیین‏های کهن مانند آیین‌های پیش‌بهاری، آیین باران‌خواهی، آیین برآوردن حاجت‌ها و ‏شفای دردها است. نمونه این عروسک‌ها، عروسک‌های باران با نام‌‌هایی مانند «اَتَلو ‏مَتلو»،«چولی قزک» ، «چمچه گَلین»، «بوکه باران » است. . «تَکَم» عروسکی ویژه آذربایجان، از آیین‌های پیشواز بهاری است. . «تَکَم» عروسکی ویژه آذربایجان، از آیین‌های پیشواز بهاری است. . گروه ‏دیگری از عروسک‌های مردم‌ساخت به نمایش‌های سرگرم‌کننده اختصاص دارند. ‏عروسک اسبک یا الاغ چوبی، از این گروه هستند.

بیشتر بخوانید: یادداشتی درباره آئین «تَکَم‌گردانی» در آذربایجان

عروسک‌های مردم‌ساخت

عروسک های نمایشی قشون (دسته سربازها)

عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی اصفهان متعلق به حسن لوئیان معروف به حسن حقه‌باز (شعبده‌باز) بوده و در خانه موزه عروسک و اسباب‌بازی کاشان نگه‌داری می‌شود.

زیست‌افزارها
‏ننوها

ننو یا گهواره عمری به درازای زندگی انسان دارد. شاید بتوان  گفت ننو یا گهواره از نخستین ابتکارهای مادران در نگه‌داری نوزادان و خردسالان بوده است. ننو یا گهواره نقش مادری را دارد که کودک را در آغوش می‌گیرد. حفاظت از نوزاد و خردسال در برابر خطرها، گزند حشره‌ها و جانوران موذی سبب شد که انسان ابتدایی در غارها یا در مناطق جنگلی و سپس در کلبه‌ها و خانه‌ها بستر کودک را با دو بند ریسمان در سطحی بالاتر از کف اتاق ببندد. جنباندن ننو یا گهواره بستری آرامش‌بخش برای نوزادان و خردسالان فراهم می‌آورد. در کنار ننو یا گهواره ترانه لالایی‌ها نیز ساخته می‌شد. 

 بیشتر بخوانید: لالایی‌های کودکانه

پوشاک کودکان در دوره قاجار

در این دوره، پوشاک ‏کودک طرح خاصی ندارد، جز این که همانند پوشاک بزرگسالان است. اگر کودک از قشرهای ‏فرودست بود، پوشاک ژنده بر تن می‌کرد و اگر از طبقه بزرگان و درباریان بود پوشاک‌اش سالم ‏بود، اما شباهتی به پوشاک ویژه کودک نداشت.

پوشاک کودکان قاجار

اشرف خانوم، عروسک آلمانی 

ورود بازی‌افزارها از کشورهای دیگر به عنوان سوغات برای کودکان نازپرورده، اندک اندک شکل گرفت و سرانجام به سنت تبدیل شد. اشرف خانوم، عروسک ساخت کارخانه Armand Marseille یکی از رهاوردهای سفر آلمان برای کودکی نازپروده بود که در دهه اول 1300 به ایران وارد شد و در خانواده ایرانی نامی فارسی گرفت.

عروسک اشرف خانوم

اسبک، پسرک و پدر

اسبک‌های چرخ‌دار، یکی از گونه‌های بازی‌افزار آلمانی است که در سده هجدهم تا اوایل سده بیستم بسیار رایج و میان کودکان محبوب بود. این اسبک‌ها سوغات فرنگ برای کودکان قشرهای مرفه از درباریان، اشراف، بازرگانان و زمین‌داران بود. 

اسبک اسباب‌بازی دوره قاجار

قسمت‌های دیگر موزه را در لینک‌ها زیر ببینید:

بخش باستان موزه ایرانک

بخش اسلام موزه ایرانک

بخش پهلوی موزه ایرانک

آموزش و پرورش