پیشینه و خاستگاه «تیله»
از اشیاء موجود، ۳ شیء پیشینه و خاستگاه «تیله» دارد.
Marbles
طبق نظر باستانشناسان نخستین تیله های کشف شده تیله های تراشیده شده از سنگ است که در انگلستان پیدا شده است. تیله به عنوان قدیمی ترین اسباب بازی در دنیا شناخته شده، که در دوره ها و تمدن های مختلف توسط کودکان و حتی بزرگسالان به عنوان سرگرمی و وسیله بازی مورد استفاده قرار می گرفته است. اولین چیزی که به عنوان تیله (فرمی غلطان) مورد توجه قرار گرفته میوه درختان بوده، که بعدها انسان با استفاده از گل و تراشیدن سنگ تیله تهیه می کند و پس از آشنایی با شیشه تیله های شیشه ای نیز بوجود می آیند. تیله از قرن ۱۸ به بعد با تراشیدن مرمر و سپس ساخت تیله های شیشه ای رونق بیشتری پیدا کرد.
تعریف امروزی از تیله، توپ توپُر کوچکی (به قطر حدود یک سانتیمتر) از جنس شیشه است که معمولاً داخل آن شیء رنگی قرار داده شده است. این توپ شیشه‌ای وسیلهٔ بازی «تشر» یا تیله بازی است.
نام این توپ در نقاط مختلف ایران متفاوت است. اما متداول‌ترین نام آن همان "تیله" است که گاهی گلوله (گلول) گفته می‌شود. در شهر اهواز به آن « فِنگ» می‌گویند. در خراسان به آن «توشله» می‌گویند. در تبریز به آن «مازی» می‌گویند. در ایلام «گُلو» و چاله ای که باید ابتدا گلو را در آن انداخت « نِگِر»نام دارد.۱
در لغتنامه دهخدا در زیر مدخل "تیله" آمده است:
تیله . [ ل ِ / ل َ ] (اِ) سفال شکسته ٔ خردشده . (ناظم الاطباء). خرده ٔسفال . ریزه ٔ سفال . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). || در تداول ؛ سنگ مدوری که بدان قمار بازند.
بدین معنا نخستین تیله ها از جنس سفال و سنگ بوده که به مرور زمان به تیله های شیشه ای و رنگارنگ دوره معاصر تغییر شکل می دهد. در گزارش باستانشناسی محوطه باستانی شغالی پیشوا، در گور شماره ۳ که متعلق به یک کودک است، باستانشناس به یک شی تیله ای در کنار جسد اشاره می کند و می نویسد: شاید کالا نشان باشد. اما از آنجا در گورها وسایل مرتبط با متوفی قرار می گرفته که شامل: زیور آلات، ظروف غذا، وسایل کار و یا اشیا آیینی بوده، این شی در گور یک کودک احتمالا تیله ای سفالی یا سنگی برای بازی است و نه یک کالا نشان.
منبع:
۱. "تیله و تیله بازی".پرندیس طیار www.baziyesevvom.com
۲. حصاری، مرتضی؛ یاری، محمد علی؛ اکبری، حسن. "گزارش لایه نگاری و تعیین حریم در محوطه باستانی شغالی پیشوا". در گزارشهای باستانشناسی ۷. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۶. ج. ۱.ص ۱۳۸.
