بالماسکه کتاب کودک در موزه کودکی

تجربه‌های ترویج خواندن به شکلی متفاوت و با حضور کودکان و بزرگسالان در ایران تجربه‌ای است نو. نخستین تجربه‌ها در این زمینه در دهه 40 در ایران به کمک دو نهاد ادبیات کودکان و چند آموزشگاه شکل گرفت. زیرا در دهه 40 و 50 در ایران نگرش به دوران کودکي تغییر کرد و شناخت عميق‌تری از نيازهاي رواني و فکري کودکان و نوجوانان بوجود آمد. در جهان و به پيامد آن در ايران، نهادهاي ويژه ادبيات كودكان پديدار شدند كه اين مقوله از شکل فردي و پراکنده بيرون آمد و به نهادي فرهنگي تبديل شد. نهادهاي ادبيات كودكان جهان در پي فراهم آمدن مجموعه عواملي همچون بالا رفتن شمار باسوادان در جامعه، رونق نشركتاب كودك و افزايش شمار كتاب‌هاي كودكان تشکيل شدند. پايه‌گذاري اين نهادها، به رويکرد شمار بيشتري از مردم جامعه به موضوع كودك و ادبيات آن به عنوان عنصري بنيادين در جامعه‌پذير کردن کودکان و ساماندهي رواني آن‌‌ها انجاميد.

بی شک دو نهاد ادبیات کودکان در ایران شورای کتاب کودک(1342) و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1344) در ترویج فرهنگ خواندن در ایران نقش بسیاری پس از دهه 40 داشتند. شورا از آغاز، در جايگاه نهادي که براي گسترش ادبيات کودکان ايران مي‌کوشيد، از پا گرفتن نهاد کتابخانه‌هاي کودک، انتشار فهرست کتاب‌‌هاي مناسب کودکان براي بهره‌مندي کتابداران، برگزاري کلاس‌‌هاي کتابداري براي پرورش کتابدار کتابخانه‌هاي کودکان و آموزشگاه‌‌ها، تشکیل گروه‌های ترويج کتاب و راه‌اندازي گروه باشگاه کتاب و بطور ویژه کمک به برگزاري نمايشگاه‌‌هاي کتاب کودک در کتابخانه‌ها، پشتیبانی همه‌ جانبه می‌کرد.

برپايي چند نمايشگاه کتاب در مناطق گوناگون تهران، چاپ و پخش آگهي‌هاي جالب درباره کتاب و برگزاري سلسله گفتارها، پرسش و مسابقه درباره خواندني‌‌هاي کودکان در راديو و تلويزيون و نمايش فيلم‌‌هايي در اين باره، بخشي از اين برنامه‌‌ها بود. شوراي كتاب كودك در اين دوره به مناسبت‌هاي گوناگون چندين نمايشگاه‌ كتاب‌ كودكان برگزار کرد. هدف شورا از برپايي چنين نمايشگاه‌هايي افزون بر آشنا كردن بيشتر كودكان و نوجوانان با كتاب‌هاي منتشر شده، شناسايي كمبود‌هاي كتاب كودك در زمينه‌هاي گوناگون و يادآوري به دست‌اندركاران، به ويژه نويسندگان و ناشران بود. شورا اين هدف را از نخستين نمايشگاه کتاب خود در پارك خيام تهران در اسفند سال 1341 دنبال كرده است.[1]

شوراي كتاب كودك همچنین براي آشنايي بيشتر كودكان و نوجوانان با كتاب، در سال 1343 براي نخستين بار در ايران، هفته آغازين آذر ماه را هفته كتاب ناميد و با برپايي نمايشگاه‌هاي گوناگون، آموزگاران را به راه‌اندازي كتابخانه‌هاي ارزان قيمت كودكان و نوجوانان راهنمايي و تشويق كرد.[2]

شوراي كتاب كودك در آذر ماه سال 1347 به مناسبت هفته كتاب كودك، نخستين گاردن پارتي كتاب كودكان و نوجوانان را در دبستان دهخدا برگزار كرد. وروديه اين جشن، خريد يك كتاب متناسب با سن بازديد کننده بود. غرفه‌هاي اين گاردن پارتي به نويسندگان و بچه‌ها، فروش كتاب، عروسك‌ها و کتاب‌ها از ملت‌هاي گوناگون، خيمه‌شب‌بازي، داستان‌گويي و مسابقه اختصاص داشتند. اداره كل نگارش وزارت آموزش و پرورش از اين حركت پشتيباني كرد و با بخشنامه‌اي به همه مدرسه‌ها، آن‌ها را به بازديد از اين جشن بزرگ كتاب فرا خواند. سازمان پيشاهنگي و سازمان جوانان شير و خورشيدسرخ نيز براي بهتر برگزار شدن اين جشن به شورا ياري بسيار رساندند.[3]

نمایشگاه کتاب کتابخانه مدرسه تیزهوشان، 1354

نمایشگاه کتاب در آذرشهر آذربایجان شرقی، 1346

يكي از برنامه‌هاي گروه كودك نیز، بالماسكه كتاب بود كه به شكل يك برنامه واحد، در 12 فروردين 1357 به مناسبت روز جهاني كتاب و آغاز هفته كتاب كودك تهيه شد. در اين برنامه، كودكان با پوشيدن لباس شخصيت داستاني مورد علا‌قه‌شان به معرفي كتاب محبوب‌ خود پرداختند. به بهترين گزينش شركت‌‌كنندگان جايزه داده شد. تهيه‌كنندگان اين برنامه مينا ايزد‌يار و زينت منتصراسدي، كارگردان فني، شيرين جاهد و مجري آن مولود عاطفي بودند. شوراي كتاب كودك در راستاي ترويج كتابخواني، در تهيه و اجراي شماري از این برنامه‌ها با تلويزيون همكاري داشت.[4]

پوستر رادیو و تلویزیون به مناسبت روز جهانی کتاب کودک 14 فروردین 1354

یکی از تجربه‌های متفاوت و تاریخی در برگزاری بالماسکه کتاب در ایران تجربه خوب محبوب نورصالحی عضو شورای کتاب کودک و کتابدار آموزشگاه های فرهاد، مهران و مرکز کودکان تیزهوش است. که در دهه 50 در نوع خود بسیار تاثیرگذار و جالب بود.

يک تجربه تاريخی: بالماسکه کتاب

بي‌گمان، شبکه کتابخانه‌‌هاي کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز يکي از کارآمدترين نهاد‌‌هاي ادبيات کودکان در گسترش و ژرفا بخشيدن به فرهنگ کتابخواني در آن دوره بود. کتابخانه‌‌هاي کانون افزون بر فعاليت‌‌هاي گوناگون کتابخواني، قصه‌گويي و اجراي نمايش، با برگزاري نمايشگاه‌‌هاي کتاب به مناسبت‌‌هاي گوناگون همچون روز جهاني كتاب كودك، کودکان و نوجوانان و خانواده‌‌هاي آنان و آموزگاران و مربيان را با آثار برجسته ادبي آشنا مي‌کردند. براي نمونه، در سال 1349 در روز جهاني کتاب کودک نمايشگاهي در كتابخانه مركزي کانون در پارك شهر تهران گشايش يافت که در آن بيش از هزار جلد كتاب برگزيده كودكان از 21 كشور جهان به مدت يك هفته براي بازديد همگان گذاشته شد. همزمان با اين نمايشگاه، كانون در 54 كتابخانه خود در تهران و شهرستان‌‌ها، برنامه‌‌هاي ويژه‌اي برگزار کرد.

روز کتاب کودک. کتابخانه های کانون پرورش فکری، زاهدان، 1348

بالماسکه کتاب در موزه کودکی ایرانک

موزه کودکی ایرانک با نگاهی به تجریه‌های تاثیرگذار گذشته و تلفیق آن با برنامه‌های نو و مناسب نسل نو و با هدف آشنایی همگان با تاریخ ادبیات کودکان ایران و ترویج کتاب و کتابخوانی، نخستین بار در فروردین ماه 1393 به مناسبت روز جهانی کتاب کودک در باغ- موزه نگارستان دانشگاه تهران بالماسکه کتاب و نمایشگاه کتاب برپا کرد.

تجربه هایی موفق برای داشتن یک موزه کودک محور!

روز جهانی کتاب کودک در نمایشگاه موزه تاریخ فرهنگ کودکی

بعد از آن با یک وقفه 7 ساله در کار موزه کودکی ایرانک از سال 1398، سه مناسبت روز بزرگداشت فردوسی، هفته کتاب و کتابخوانی و روز جهانی کتاب، بهانه‌ای بود برای کارشناسان موزه که اقدام به برگزاری بالماسکه کتاب و نمایشگاه کتاب کنند. در هر تجربه تلاش شد با رویکردی متفاوت به برگزاری بالماسکه و نمایشگاه کتاب نگاه شود تا تجربه‌ای تاثیرگذار از دل این فعالیت‌ها بیرون بیاید. تا هم برنامه‌ها دلنشین و مفرح برای تمام گروه‌های سنی باشد و هم به اهداف ترسیم شده در فعالیت‌های ترویج کتابخوانی موزه برسیم. پس بالماسکه کتاب و برنامه‌های جانبی آن شد سفری در مسیر سواد که در زندگی کودکان تاثیری پایدار و همیشگی خواهد گذاشت. در این سفر از خانواده‌ها خواستیم بالماسکه کتاب در موزه را موقعیتی برای یادگیری و دستیابی به تجربه‌های نو در یک فضایی فرهنگی سرشار از سواد بدانند و به همراه کودکان و نوجوانان خود به موزه بیایند.

تجربه فراخوان آمدن با ماسک یا تن‌پوش شخصیت‌های مورد علاقه بچه‌ها در کتاب بسیار خوب بود اما نه برای همه، بسیاری ایده‌ای برای درست کردن صورتک‌های شخصیت‌های داستان‌ها نداشتند و گاه به جای شخصیت‌های کتاب‌ها با صورتک یا تن‌پوش شخصیت‌های کارتونی به موزه می‌آمدند. اجرای بالماسکه آزاد در فضای موزه نیز تجربه بسیارخوبی بود اما همه نمی‌توانستند در جریان تمام معرفی‌های کتاب قرار گیرند. شاید بهترین تجربه در موزه برای ترویج خواندن اجرای متمرکز بالماسکه کتاب با تشکیل گروه‌های کتاب‌خوانی همراه با نمایشگاه کتاب بود. این برنامه با هدف توانمندسازی کودک در مهارت روایی و توانایی در روایت و بازگو کردن رخدادها در زندگی شخصی یا آنچه از دیگران می‌شنود و توان‌مندی در سازماندهی و به توالی در آوردن رخدادها، درک رابطه علت و معلولی و ساختاری و سرانجام آفرینش متنی واحد در روایت واقعی یا در جریان یک قصه بود.

پس امسال هم موزه کودکی ایرانک به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی بالماسکه کتاب و نمایشگاه کتاب را در روزهای پنجشنبه 24 آبان و پنجشنبه و جمعه 1 و 2 آذرماه با مشارکت "گروه پروژه کودک" و "شرکت دنون(دنت)" برگزار کرد.

در آغاز برنامه‌ها بالماسکه کتاب، اجرای نمایشی کتاب "سفر زندگی هانس کریستین اندرسن" توسط راهنماهای موزه را داشتیم. پس از آن کودکان و نوجوانان و والدین آن‌ها با توجه به تعداد حاضرین در موزه به 8 گروه چند نفره تقسیم می‌شدند و هر گروه نمایش یک کتاب را با عروسک‌های دستکشی یا صورتک‌های از پیش آماده شده همراه با یک راهنما تمرین می‌کردند. پس از تمرین، گروه‌ها به وسط سالن می‌آمدند و هر گروه نمایش خود را برای حاضرین اجرا می‌کرد و کتاب خود را معرفی می‌کرد. حاصل اجرای نهایی این بخش از برنامه تعامل سه جانبه بین کودکان و نوجوانان با والدین و راهنماهای موزه بود و در نهایت، کودکان و نوجوانان به همراه والدین خود روایت شخصیت داستانی خود را جلوی جمع ارایه می‌دادند و برای بزرگترها تمرینی داشتند برای دیدن و گوش سپردن به کودکان و نوجوانان تا همه جوره حقوق آن‌ها را در دیده شدن و شنیده شدن و مهمتر از آن حقوق آن‌ها در خواندن را رعایت کنند.

اجرای سفر زندگی هانس کریستین اندرسن

اجرای هفت‌خوان رستم

اجرای لباس پادشاه

اجرای کدو قلقله‌زن

اجرای هری پاتر

<<برای دیدن گالری کامل تصاویر بالماسکه کتاب این‌جا کلیک کنید>>

اجرای متل هاجستم و واجستم

پس از اجراهای گروهی نوبت به اجرای کودکان و نوجوانانی رسید که با یک شخصیت داستانی به موزه آمده بودند، مانند: خاله سوسکه، المر، شازده کوچولو، تن‌تن، پی‌پی جوراب بلنده، شیرشاه، مری پاپینز، هانسل و گرتل، دکتر ویلی وانکا کارخانه شکلات سازی، ماتیلدا، رودابه، زال، شنل قرمزی، پینوکیو، ...

در پایان برنامه همگی با هم سوگندنامه خواندن را خواندیم و همگام با تمامی حاضرین تور(کارناوال) شخصیت‌های کتاب‌ها را داشتیم که پس از گذشتن از میان قصه‌ها و داستان‌های موزه به دکانک موزه می‌رفتند تا از میان کتاب‌ها حداقل یک کتاب را با خود به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی به خانه ببرند.

دیوار نوشت موزه در ایستگاه خواندن درباره حقوق کودکان در خواندن

منابع:

محمدی، محمدهادی؛ قایینی، زهره(1393). تاریخ ادبیات کودکان ایران: 1340-1357. تهران: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان. ج8، 10.

"نمايشگاه كتابهاي كودكان و نوجوانان (اسفند ماه 1341 پارك خيام)"، ماهنامه شوراي كتاب كودك، ش 1 (‌ارديبهشت 1342): 2-1.

"هفته كتاب"، ماهنامه شوراي كتاب كودك، س 3، ش 2،3 (آبان 1344): 1.

"گزارشي از اولين گاردن پارتي كتاب كودكان و نوجوانان"، نشريه شوراي كتاب كودك، س 6، ش 3 (آذر 1347) 4-3.

[1]

[2]

[3]