اهدا لباس شیربچه پیشاهنگی به موزه کودکی ایرانک

نوذر اسمعیلی، متولد 1350، تهران

سومین مجموعه‌ اهدایی فرهیخته گرامی نوذر اسمعیلی به موزه کودکی ایرانک در اوایل آذر 1403 که شامل یک دست کامل لباس پیشاهنگی، لوگوی بافته شده پیشاهنگی، کارت پستال‌های دیزنی‌لند امریکا، شناسنامه بهداشتی و دو دفترچه‌ی واکیناسیون اواخر دهه 50 و دستمال کاغذی‌های فانتزی جشن تولد دهه 50 بود، بهانه‌ای شد تا به تاریخچه پیشاهنگی در ایران اشاره‌ای مختصر داشته باشیم.

مجموعه‌ای اهدایی نوذر اسمعیلی به موزه کودکی ایرانک

سازمان پیشاهنگی و سازمان جوانان شیر و خورشید سرخ که پس از جنگ جهانی اول نخست در ایالات متحده و کشورهای اروپایی شکل گرفت سازمان‌های مدرنی بودند که کودکان و نوجوانان را با فعالیت‌های اجتماعی، برنامه‌ریزی و همیاری گروهی در وضعیت بحرانی و به طور کلی زندگی شهروندی آشنا می‌کردند. در ایران، این دو نهاد در دوره پهلوی اول پایه گذاری شد و با گذشت هر دهه گسترده‌تر شدند. در دوره پهلوی دوم اما دامنه کار آن‌ها گسترش یافت. برای نمونه، در سال 1351 شمار پیشاهنگان در سازمان‌های پیشاهنگی به 166486 نفر رسید. این سازمان فعالیت‌های خود را درون سامانه آموزش و پرورش ایران انجام می‌داد و اگر چه سازمان مستقلی به شمار می‌آمد و گروه‌های پیشاهنگی، غیر دانش‌آموزان را نیز در بر می‌گرفتند، نمی‌توانستند جدای از این سامانه عضوگیری کند و خود برنامه‌هایش را پیش ببرد. کارهای این پیشاهنگان بر پایه اصول سازمان پیشاهنگی، شامل پرورش جسمی و شخصیتی کودکان و نوجوانان برای برون رفت از وضعیت‌های دشوار بود. به همین سبب، نخستین کاری که به پیشاهنگان آموزش داده می‌شد، چگونگی زندگی در ارودگاه و در چادر بود. شناخت راه‌های کوهستانی، جنگلی و بیابانی با بهره‌گیری از پدیده‌های طبیعی همچون ستارگان، پخت و پز و تأمین آب در مناطق کم آب و کمک‌رسانی به مردم آسیب دیده، کمک به بیماران و عیادت از آن‌ها، کمک به مستمندان و سالخوردگان از نخستین خویشکاری‌های پیشاهنگان بود. در پی آن، پرورش نیروی ذهن و خودآگاهی برای انجام وظیفه، شجاعت و پایداری از اصولی بودند که هر پیشاهنگ می‌بایست آن‌ها را رعایت کند. سازمان ملی پیشاهنگی و سازمان جوانان شیر و خورشید سرخ ایران در چارچوب فعالیت‌های خود به ترویج کتابخوانی نیز می‌پرداختند. سازمان ملی پیشاهنگی در دهه 40 و 50 کتاب برای کودکان روستایی گردآوری و به اداره کل سپاه‌دانش و کمیته پیکار جهانی با بی‌سوادی اهدا می‌کرد. سازمان جوانان شیر و خورشید سرخ ایران هم فعالیت‌هایی برای علاقه‌مند کردن اعضا به مطالعه و قصه‌گویی و تشویق اعضا به نوشتن داستان انجام می‌داد.

سازمان پیشاهنگی یکی از سازمان‌هایی بود که نقش برجسته‌ایی نیز در گسترش نمایش‌های دانش‌آموزی داشت. از این سازمان سندهایی به دست آمده‌اند که بر اجرای نمایش‌های ویژه نوجوانان گواهی می‌دهند. توماس ر. کیبسن مدیر کل پیشاهنگی در سال 1315 نامه‌ای با محتوای زیر به برخی دبستان‌ها و دبیرستان‌های تهران فرستاده است: به کلیه پیشاهنگان و افسران رسد پیشاهنگی آن مدرسه اطلاع دهید که پیشاهنگان رسد چهار تهران (دبیرستان پهلوی) در نظر دارند که در تاریخ پنجشنبه 7 خرداد و جمعه 8 خرداد ساعت هفت و نیم بعدازظهر پیس پیشاهنگی موسوم به (کمک- وظیفه – پیشاهنگ) بقلم آقای پازارگاد را در سالون دبیرستان بمعرض نمایش بگذارند.....

گروهی از نوجوانان پیشاهنگ در حال اجرای نمایش بهتان، 1337

لازم است اشاره کنیم که بیشتر پیشاهنگان از میان فرزندان ارتشیان، کارمندان دولت و بخشی از قشر مدرن طبقه میانه شهری بودند.
در آرشیو موزه کودکی ایرانک مجموعه‌ای فاخر از کتاب‌، عکس‌، سند، مقاله، نشریه، لباس، مدال، نشان پارچه‌ای، تمبر، ... از سازمان ملی پیشاهنگی ایران وجود دارد که بیشتر آن‌ها توسط فرهیختگان و علاقه‌مندان به میراث فرهنگ کودکی به موزه اهدا شده است. بخشی از این میراث در موزه در معرض بازدید قرار گرفته است تا یادآور بخشی از فعالیت‌های گسترده یک خرده نهاد در دل نهاد بزرگ آموزش و پرورش کشورمان باشد.

کتاب، مدال، نشان پارجه‌ای، سگک کمربند سازمان ملی پیشاهنگی ایران در موزه کودکی ایرانک

لباس فرشتگان (7-10 سال) و دختران پیشاهنگ (10- 15 سال)

عکسی از گروه پیشاهنگان در دوره رضاشاه

بخشی از مجموعه آرشیو موزه کودکی ایرانک:

تمبرها و نقش تمبرهای پیشاهنگی

نوذر اسمعیلی در سال 1357 در بدو ورود به مدرسه چکاوک و ثبت نام در کلاس اول دبستان عضو سازمان پیشاهنگی ایران شد. درجه او در این سازمان شیربچه بود. با ورود او به کده شیربچگان (کده و کد در زبان فارسی باستان به معنی کوچک است در زبان فارسی یعنی کد خدا، کد بانو، آتشکده و میکده استعمال می‌شود.) که پسربچه‌های 7- 11 سال به آن وارد می‌شدند، یک سری آموزش‌های اولیه توسط مربی کد به شیربچگان آموزش داده می‌شد که شامل: آموزش نکات بهداشتی، قوانین راهنمایی و رانندگی، حرکات ورزشی، کمک‌های اولیه، سرود و آداب معاشرت همراه شعر، کاردستی، بازی و نقاشی بود. نوذر اسمعیلی هم همچون بسیاری از کودکان آن دوره این فعالیت‌های خارج از برنامه‌های کلاسی برایش جذابیت خاصی داشت. برای او فعالیت‌ در گروه پیشاهنگی در همان کلاس اول خاتمه پیدا می‌کنند، اما خاطرات خوش آن پس از 53 سال هنوز با اوست. خاطراتی که با دیدن این لباس پیشاهنگی هربار زنده می‌شد. حال این لباس که سال‌ها در گنجینه
میراث خانوادگی توسط مادر آقای اسمعیلی حفظ می‌شده، به موزه کودکی ایرانک اهدا شده است تا گویای بخشی از تاریخ فرهنگ کودکی کشورمان باشد. این لباس بزودی در مجموعه موزه در کنار دو لباس پیشاهنگی دیگر قرار خواهد گرفت.
سپاس‌گزار آقای اسمعیلی و مادر گرامی‌شان هستیم که با روى گشاده و دستان سخاوتمند به روشن شدن بخش‌هاى ناشناخته تاریخ فرهنگ و ادبیات کودکان و پر بار شدن این پژوهش و ایجاد «بانک اطلاعات فرهنگ و ادبیات کودکان ایران» و «موزه فرهنگ و ادبیات کودکان ایران» کمک‌هاى ارزشمندى کردند.

نوذر اسمعیلی در لباس شیربچه پیشاهنگی سال 1357

لباس شیربچگان، دهه 50

لوگوی سازمان ملی پیشاهنگی ایران که با پشم بافته شده است، گرگان، دهه 50

منابع:

محمدی، محمدهادی؛ قایینی، زهره. تاریخ ادبیات کودکان ایران: ج 7، ادبیات کودکان 1300- 1340. تهران: موسسه پژوشی تاریخ ادبیات کودکان، 1380.
محمدی، محمدهادی؛ قایینی، زهره. تاریخ ادبیات کودکان ایران: ج 8، ادبیات کودکان 1340- 1357. تهران: موسسه پژوشی تاریخ ادبیات کودکان، 1380.