کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یکی از موسسه‌های فرهنگی در حوزه فرهنگ کودکی است که در چارچوب شکل‌گیری نظام نهاد کودکی ایران در بهمن ماه 1344 زیر نظر فرح پهلوی پایه‌گذاری شد. پایه‌گذاری این موسسه، برآمده از بررسی‌های ژرف از ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش رسمی در خلاقیت‌پروری و ضرورت گسترش کتابخانه‌های ویژه کودکان بود. این موسسه ابتدا کار خود را با بنیاد گذاشتن کتابخانه آغاز کرد و سپس با آگاهی از این که تولید کتاب کودک بخشی جدایی‌ناپذیر از گسترش کتابخانه‌های کودک است، انتشارات کانون پایه گذاشته شد و نخستین کتاب آن هم «مهمان‌های ناخوانده» از فریده فرجام بود.
در سال 1345 کانون با راه‌اندازی شبکه کتابخانه‌های شهری کار خود را گسترش داد و تا سال 1348 دوازده کتابخانه ثابت در مناطق گوناگون و به ویژه جنوب شهر تهران راه انداخت که تاثیر بسزایی در طرح نیازهای کودکان به کتابخانه ویژه خود و ادبیات‌شان داشت. پس از این دوره بود که راه‌اندازی کتابخانه‌های کانون در شهرهای دور و نزدیک، کوچک و بزرگ ایران برنامه‌ریزی و اجرا شد.
در اساس‌نامه کانون، فعالیت‌های سمعی و بصری و سینمایی هم پیش‌بینی شده بود و از همان آغاز فیلم‌های مناسب این گروه سنی تهیه و در کتابخانهها و آموزشگاهها نمایش داده می‌شد. تا این که خود کانون در زمینه تولید فیلم و انیمیشن و تئاتر کودک به فعالیت پرداخت و برایند آن پس از پانزده سال کار در سال 1357 شکل‌گیری نهادی به نام سینما و تئاتر کودک در ایران بود. هم‌چنین کانون در حوزه آموزش موسیقی و نقاشی با کودکان کتابخانهها کار می‌کرد و در این زمینه نسل‌هایی از کودکان خلاق را پروراند. فعالیت‌های کانون تنها محدود به کودکان شهری نبود و با راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار روستایی کتاب و کتابخانه به دورافتاده‌ترین مناطق ایران برده می‌شد و برای کودکان جدای از کتاب، فیلم نمایش می‌دادند و تئاتر اجرا می‌کردند. کانون پرورش فکری کودکان اکنون با بیش از هزار کتابخانه و مرکز آفرینش‌های هنری و سازمان‌های گوناگون در زمینه انتشارات، فیلم و تئاتر و موسیقی، تربیت کتابدار و... بزرگ‌ترین موسسه فرهنگی در حوزه کودک و نوجوان در ایران است.
منبع: تاریخ ادبیات کودکان ایران (جلد 8)، ادبیات کودکان در روزگار نو 1340-1357
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که در سال 1344 کار خود را با ساخت کتابخانه‌های کودک آغاز کرد، خیلی زود حوزه‌های کارش را گسترش داد و به انتشار کتاب، تولید فیلم سینمایی، انیمیشن، تئاتر و موسیقی کودک، آموزش نقاشی و... پرداخت.
مهمان‌های ناخوانده نوشته فریده فرجام و تصویرگری جودی فرمانفرماییان، نخستین کتابی بود که انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر کرد.
کتابخانه سیار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
کانون پرورش فکری نخستین سازمانی بود که با هدف پخش هرچه گسترده‌تر کتاب میان کودکان و نوجوانان، به راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار پرداخت. ابتدا طرحی برای راه‌اندازی كتابخانه‌های سیار در استان تهران در دستور کار قرار گرفت. این طرح پس از تصویب، به شكل آزمایشی در تهران انجام شد، با این هدف كه نوجوانان و كودكان را به كتاب و مطالعه عادت دهد. نخست صندوق‌هایی ساخته شد كه گنجایش 80 تا100 كتاب را داشت و به آسانی جابه‌جا می‌شد. كتاب‌ها برپایه وضعیت اجتماعی نوجوانان گزینش و دسته‌‌بندی شده بودند. هر صندوق دارای رهنمود‌های روشنی برای کتابداران درباره چگونگی بهره‌مندی از كتاب‌ها و شیوه امانت دادن آنها و دیگر نکته‌های لازم بود. 250 صندوق برای مدرسه‌های نقاط پر‌جمعیت شهر تهران كه كتابخانه نداشتند و 250 صندوق هم برای مدرسه‌های روستاهای استان تهران كه سپاهیان دانش در آنها حضور داشتند، در نظر گرفته شدند.
به این ترتیب نخستین كتابخانه سیار كودك در اتوبوس قدیمی شركت واحد اتوبوسرانی که قفسه‌بندی شده بود، در 15 مهر ماه سال 1345 آغاز به کار کرد و كتاب‌های غیردرسی را در اختیار 15 هزار كودك دبستانی و دبیرستانی در 39 مدرسه محله جوادیه و نازی‌آباد و دبستان‌های شرق تهران كه بیشتر دانش‌آموزان آنها بی‌بهره بودند، گذاشت. گنجایش این اتوبوس کمابیش 2 هزار جلد كتاب بود و می‌بایست تا آخر آبان ماه به سه برابر افزایش یابد. پس از مدتی کوتاه، سه اتوبوس كتابخانه سیار دیگر نیز آماده شدند تا به دانش‌آموزان بیش از 200 دبستان، بخش‌های كودكان بیمارستان‌های تهران و جاهایی كه كتابخانه نداشت، کتاب‌‌رسانی کنند. رفته رفته این برنامه به شهرستان‌‌ها و روستاها گسترش داده شد. شمار مراجعه‌کنندگان به این کتابخانهها در هر ماه به 12785 نفر می‌رسید.
سه اتوبوس كتابخانه سیار هر یك دارای دو كتابدار بودند. هر اتوبوس 120 مدرسه را پوشش می‌داد و کتابداران هر 15 روز یكبار برای تعویض و پس گرفتن كتاب‌ها به مدرسه‌ها می‌رفتند. در آموزشگاهها کتاب‌‌ها در دسترس مدیران قرار می‌گرفت و اگر كتابخانه و كتابدار داشتند، برای امانت به آنها سپرده می‌شد. در سال 1357 شمار واحدهای کتابخانه سیار شهری به 14 واحد افزایش یافت....
منبع: تاریخ ادبیات کودکان ایران (جلد 8)، ادبیات کودکان در روزگار نو، فصل 7