عروسک
Doll
عروسک‌ها از زمان ما قبل تاریخ بخشی از زندگی انسان بوده‌اند. نخستین عروسک‌ها که برای نمایش اشخاص مذهبی یا به عنوان اسباب بازی استفاده می‌شدند از مواد ابتدایی مانند: گل، خز یا چوب ساخته می‌شدند. از زمان‌های ماقبل تاریخ هیچ عروسکی باقی نمانده گرچه تکه‌ای از یک عروسک مرمری با دست‌های متحرک از دورۀ بابلی‌ها کشف شده است.
عروسکهای بسیاری در مقبره‌های مصری یافت شده‌اند که به 2000 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردند و از قطعه‌های صاف چوب شکل گرفته، با نقاشی‌های گوناگون تزئین شده و موهایی از جنس گل یا مهره‌های چوبی دارند. درون مقبره‌های مصری‌ای که متعلق به خانواده‌های ثروتمند بوده‌اند عروسکهای سفالی یافت شده است. برخی بر این باورند که قرار دادن این عروسک‌ها درون مقبره به این معناست که عروسک برای این افراد شیء بسیار عزیزی بوده است.
رومیان و یونانیان نیز در مقبره‌های کودکان خود عروسک دفن می‌کرده‌اند. هنگامی که دختران رومی و یونانی به سنی می‌رسیدند که دیگر با عروسک بازی نمی‌کردند عروسکهای خود را به الهه گان تقدیم می‌کردند.
بسیاری از عروسکهای قدیمی‌ای که در مقبره‌های کودکان پیدا شده‌اند بسیار ساده‌اند و بیشترشان از گل، تکه‌های پارچه، چوب یا استخوان هستند. عروسکهای دیگری نیز هستند که از دیگران بهترند و از عاج یا موم درست شده‌اند. هدف اصلی در ساخت این عروسک‌ها این بوده است که آنها را هرچه بیشتر واقعی جلوه دهند. در نظر داشتن این هدف منجر به پیدایش عروسک‌هایی با دست‌ها و پاهای متحرک و لباس‌های قابل تعویض شد که به 600 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردند.
با پایان دوران عروسکهای باستانی، اروپا تبدیل به بزرگترین قطب تولید عروسک شد. بیشتر عروسکهای اروپایی از چوب ساخته می‌شدند. تعداد ابتدایی‌ترین عروسکهای چوبی ساخت انگلستان قرن 16 و 17 که تا امروز به جا مانده‌اند به 30 نمی‌رسد. منطقه گرادنرتال در آلمان شروع به تولید عروسکهای میخی کرد، عروسک‌هایی که دو پایشان دو میخ چوبی ساده است و شبیه گیره لباس هستند.
در دهۀ 1800 مادۀ دیگری جایگزین چوب شد. کامپوزیسیون نامی است که به طور کلی به ترکیبات چوب یا کاغذ له شده اطلاق می‌شود و برای ساخت سر و بدن عروسک استفاده می‌شد. این ترکیبات تحت فشار قالبگیری می‌شدند و عروسکهای بادوامی را به وجود می‌آوردند که می‌توانستند به تولید انبوه برسند. تولیدکنندگان در حفظ دستور ساخت ترکیبات‌شان دقت زیادی به خرج می‌دادند و حتی گاهی به این ترکیبات مواد عجیبی مانند خاکستر و پوست تخم‌مرغ می‌افزودند. یکی از محبوب‌ترین ترکیبات کامپوزیسیونی به نام پاپیه ماشه بود.
در قرن‌های 17 و 18 میلادی علاوه بر عروسکهای چوبی عروسکهای مومی نیز محبوب شدند. مونیخ مرکز اصلی تولید عروسکهای مومی بود اما نمونۀ ممتازی از این عروسک‌ها بین سال‌های 1850 و 1930 در انگلستان تولید شد. قالب‌گیرها با موم یا گِل سر یک عروسک را شکل می‌دادند، با استفاده از گچ از آن قالب می‌ساختند و سپس موم ذوب شده را درون قالب می‌ریختند. ضخامت این سر مومی بسیار کم و حداکثر 3 میلیمتر بود. یکی از اولین عروسک‌هایی که به شکل بچه بود در اوایل قرن نوزدهم در انگلستان از موم ساخته شد.
در اوایل قرن نوزدهم پروسلین محبوبیت یافت. این محصول با حرارت دادن گلی مخصوص در کوره‌ای با دمای بیش از 2372 درجه فارنهایت به دست می‌آید. گل‌هایی که در این دمای بالا دوام می‌آورند انگشت شمارند. پروسلین به طور کلی به عروسکهای چینی و بیسک اطلاق می‌شود. چینی لعاب دارد اما بیسک مات است. در دهۀ 1840 آلمان، فرانسه و دانمارک تولید سرهای چینی را برای عروسک‌ها آغاز کردند. دهۀ 1860 زمانی بود که سرهای بیسک جایگزین سرهای چینی برای عروسک‌ها شد. بیسک که پس از حرارت اولیه به آن رنگ می‌افزودند و دو بار دیگر در کوره می‌گذاشتند، بیشتر از چینی به پوست انسان شبیه بود.
"به بۀ" Bébés فرانسوی در دهۀ 1880 محبوبیت یافت و امروز نیز با وجود اینکه کمیاب است بسیار طرفدار دارد. این عروسک که اولین بار در دهۀ 1850 ساخته شد نسبت به عروسکهای پیشین خود بی‌همتا بود زیرا شکل و شمایل دختری کوچک را داشت. تا آن زمان بیشتر عروسک‌ها به شکل انسان‌های بالغ بودند. با اینکه عروسکهای فرانسوی در ذوق و هنر بی‌نظیر بودند، عروسکهای بیسک آلمانی به خاطر قیمت کمتر، محبوبیت بیشتری یافتند. در دهۀ 1900 شرکت کامر و رین هارت عروسکی انسان نما از جنس بیسک به بازار عرضه کرد که آغازگر تولید موجی از عروسک‌ها با شکل و شمایل واقعی شدند.
سالیان سال مادران برای فرزندان خود راگ دال Rag Doll می‌ساختند. این نام به طور کلی به عروسک‌هایی اطلاق می‌شود که از هر نوع پارچه‌ای در ساخت آنها به کار رفته باشد. عروسکهای پارچه‌ای زیر مجموعه‌ای از راگ دال‌ها بودند که از پارچه‌های کتان یا پنبه‌ای ساخته می‌شدند. تولیدکنندگان انگلیسی و آمریکایی برای اولین بار در دهۀ 1850 راگ دال‌ها را به صورت تجاری تولید و به بازار عرضه کردند. گرچه این عروسک‌ها به اندازۀ جنس‌های دیگر عروسک از کیفیت بالایی برخوردار نبودند توانستند به عنوان اولین اسباب بازی‌های یک کودک محبوبیت زیادی پیدا کنند.
تا پیش از پایان جنگ داخلی آمریکا در دهۀ 1860 عروسک‌سازی در این کشور به شکل یک صنعت وجود نداشت. صنعت تولید عروسک بیشتر در انگلستان جدید متمرکز بود و عروسک‌ها از مواد مختلفی مانند چرم، لاستیک، پاپیه ماشه و پارچه ساخته می‌شدند.
در اواخر دهۀ 1860 سلولوید در نیوجرسی به وجود آمد و تا اواسط دهۀ 1950 از آن برای تولید عروسک استفاده شد. کارخانه‌های آلمانی، فرانسوی، آمریکایی و ژاپنی عروسکهای سلولویدی ارزان قیمت را در تیراژ بالا تولید کردند. اما سلولوید به خاطر اشتعال پذیری فراوان و رنگ پریدگی در نور شدید از محبوبیت افتاد.
پس از جنگ جهانی دوم عروسک‌سازان پلاستیک را برای ساخت عروسک آزمایش کردند. در دهۀ 1940 عروسکهای سخت پلاستیکی تولید شدند. این عروسک‌ها مانند نمونه‌های کامپوزیسیونی بودند اما دوام بیشتری داشتند. مواد دیگری که در دهۀ‌های 1950 و 1960 در ساخت عروسک استفاده می‌شدند شامل لاستیک، ابر و وینیل بودند. وینیل عروسک سازی را متحول کرد و عروسک‌سازان را قادر ساخت تا به جای استفاده از کلاه گیس یا نقاشی کردن مو، برای عروسک مو بکارند. با اینکه امروزه بیشتر عروسک‌ها با استفاده از این مواد جدید به تولید انبوه می‌رسند بسیاری از عروسک‌سازان امروزی از مواد سنتی گذشته استفاده می‌کنند تا عروسک‌هایی باب طبع کلکسیونرها تولید کنند.
در لغتنامه دهخدا در زیر مدخل "عروسک" آمده است:
عروسک . [ ع َ س َ ] (اِ مصغر) تصغیر عروس .(برهان ). ... لعبتی که دخترکان سازند. (برهان ). لعبت که دختران به آن بازی کنند. (غیاث اللغات ). لعبت را گویند که دختران بدان بازی کنند، و آن را بفارسی لهفت خوانند. (از آنندراج ) (از ناظم الاطباء). لعبتی که کودکان (مخصوصاً دخترکان ) بدان بازی کنند. (فرهنگ فارسی معین ). لعبت . دمیة. ملعبه . آدمک . بازیچه . آنچه از پارچه یا موم یا پلاستیک و دیگر چیزها بشکل دخترکان زیبا سازند برای بازیچه . تندیسهای خرد از پارچه و غیره برای بازی کودکان مادینه : حالت قشنگی که بخودش گرفته بود بیشتر او را شبیه یک آدم مصنوعی یا یک عروسک کرده بود. (سایه روشن صادق هدایت ص 13).
1. ترکیبی از کاغذ، آب و چسب
2. نوعی پلاستیک محکم
برگردان: پرشان تشکر
Britannica Online; "Doll," britannica.com/EBchecked/topic/168246/doll. (c) Funk & Wagnalls Corporation, The Ultimate Doll Book by Caroline Goodfellow; and Dolls: A Collector's Guide by Olivia Bristol.
