پیشینه و خاستگاه «فرفره»

از اشیاء موجود، ۱۵ شیء پیشینه و خاستگاه «فرفره» دارد.

Gyration, Pinwheel, Top, Whirligig

فرفره، یکی از قدیمی ترین اسباب بازی های باستانی شناخته شده در دنیا است. فرفره ها در بین رومیان، مصریان و یونان باستان مورد استفاده قرار می گرفته است. در مورد تاریخ و یا زادگاه اصلی این اسباب بازی زمان و مکان خاصی را نمی توان مشخص کرد، بدلیل اینکه در اعصار مختلف و در بین اقوام متفاوت کاملا غیر وابسته به یکدیگر کشف و یا  ایجاد شده است. با توجه به حفاری های باستان شناسی، نمونه های فرفره بدست آمده، در مناطق سکونت سومریان شهر اور Ur مربوط به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد و از گل ساخته شده اند. در تروا  فرفره های مربوط به ۳۰۰۰ سال قبل  بدست آمده که از گل قرمز تهیه شده اند. در مصر باستان نیز فرفره های چوبی مربوط به ۱۴۰۰ الی ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد میباشد.

قدمت و گوناگونی فرفره ها در شکل و نام در ایران را می توان با نگاهی به لغتنامه دهخدا به خوبی مشاهده کرد.  در زیر برخی مدخل های این لغتنامه در توصیف فرفره آمده است:

فرفره [ ف َ ف َ / ف ِ ف ِ رَ / رِ ] (اِ) فرفر که زود و تعجیل و شتاب در کارها و گفته ها و نوشته ها باشد. || چرمی مدور که اطفال ریسمانی در آن گذارند و درکشاکش آورند. (برهان ) هر بازیچه که با کشیدن یا به کمک باد بچرخد. (یادداشت به خط مؤلف )
با بی قرار دهر مجوی ای پسر قرار
عمرت مده به باد به افسون و فرفره .ناصرخسرو.
رجوع به فرفر و فرفروک شود. || ... || کاغذپاره ای را هم گفته اند که طفلان بر چوبی تعبیه کنند و به دست گیرند و رو به باد بایستند تا باد آن را به گردش درآورد. (برهان )

فرفروک [ ف َ ف َ ] (اِ) بادفر و آن چیزی است که اطفال از چوب تراشند و ریسمانی بر آن پیچند و از دست گذارند تا بر روی زمین گردان شود. (برهان ). با فرفر و فرفره قیاس کنید. (از حاشیه ٔ برهان چ معین )

فرفر[ ف َ ف َ ] (اِ) ... || به معنی بادفر هم آمده و آن چرمی باشد مدور که طفلان ریسمانی در آن گذارند و در کشاکش آورند تا از آن صدای فرفری ظاهر شود و بادزن را نیز گویند. (برهان ). فرفره . (حاشیه ٔ برهان چ معین )
چرخ اگر گردد به فرمانت بر آن هم دل مبند
ای برادر کار طفلان است فرفر داشتن .قاآنی .

رجوع به بادفر و بادفرا و بادفراه شود.

بادفر[ف َ ] (اِ مرکب ) ... || بازیچه ٔ اطفال است و آن پوست پاره ای باشد مدور که ریسمانی در آن گذرانند و در کشاکش آورند تا بگردش درآید و صدایی از آن ظاهر شود. (برهان : بادآفراه و مترادفات آن ). و بادبر را گویند و آن چوبی باشد تراشیده که اطفال ریسمانی در آن می پیچند و ازدست رها میکنند تا بر روی زمین گردان شود. (برهان ).یکی از بازیچه های اطفال که بهندی پهرکی گویند و آنرا از کاغذ میسازند. (غیاث ). بازیچه ٔ اطفال که آنرا فرفره گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا). فرفره . (شعوری ج ۱ ورق ۱۶۰). چوبکی یا چرمی مدور که میان آن سوراخ کنند و ریسمانی در آن گذارند و چون بکشند بگردش درآیدو بعربی خَذروف خوانند. چیزی که از چوب تراشند و اطفال ریسمانی بر آن پیچند و از دست گذارند تا بر زمین گردان شود و گردنا نیز گویند. (رشیدی (
چرخ نارنج گون چو بازیچه
در کف هفت طفل جان شکر است
بدو خیط ملون شب و روز
در کشاکش بسان بادفر است .خاقانی .

یَرْمَع (اقرب الموارد). بادفر که بازیچه ٔ اطفالست . خَرّاره . (از اقرب الموارد). چوبی باشد مدور که ریسمانی بر آن بندند و در کشاکش آرند تا از آن صدا برآید و بفارسی بادفرنگ گویند. (منتهی الارب ). دَوّامه . (اقرب الموارد). کره مانندی است چوبین که طفلان بدان بازی کنند، می افکنند آنرا بر زمین ، پس میگردد و آواز میکند و بفارسی بادپر است . مِرْصاع . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). چرمی را نیز گفته اند مدور که ریسمانی بر آن گذارند و در کشاکش آورند تا از آن صدایی ظاهر گردد. (برهان ) (ناظم الاطباء). چرمی باشد مدور به دو سوراخ که برشته سفته بدو دست در کشاکش آرند. (غیاث ). بازیچه ٔکودکان از چرم مدور، بفارسی بادفر گویند. خُذْره . چرمی مدور که کودکان ریسمانی در آن کرده در کشاکش آرند تا از آن صدا برآید و بفارسی بادفر گویند. قِرْصافه . بادفر، بازیچه ای است مر کودکان را از چرم مدور و جز آن که گرد گردد. (منتهی الارب ). رجوع به بادآفراه و مترادفات آن و بادافراه ، بادافرا، بادفراه ، بادفِرَنگ ، بادفره ، بادبر، بادبره ، بادبرک ، بادفرک ، فرفر [ف َ ف َ / ف ِ ف ِ ] ، فَرْموک ، فَرْفَروک ، فرفره [ ف َ ف َ رَ / ف ِ ف ِ رَ / رِ ] ، بهنه ، پهنه ، گردنای ، شیربانگ ، گِلْگیس (گناباد)، پِل ، خرّاره ، دوامه ، خذروف شود. || کاغذ باد که اطفال ریسمانی بر آن بندند و بر هوا کنند. (رشیدی )…

بادفرا.[ ف َ ] (اِ مرکب ) بادافراه . پاداش و مکافات بدی . (ناظم الاطباء). رجوع به بادآفراه و مترادفات آن شود. || بازیچه ٔ اطفالست و آن پوست پاره ای باشد مدور که ریسمانی در آن گذارند و در کشاکش آورند تا بگردش درآید و صدائی از آن ظاهر شود. (برهان ). رجوع به بادآفراه ، بادافراه ، بادفرا، بادفراه ، بادفرنک ، بادفرنگ ، بادفر، بادفره ، بادبرک ، بادفرک ، بادبر، بادپر،بادبره ، بهنه ، پهنه ، فرموک ، فرفروک ، گردنای ، فرفره ،فرفر، شیربانگ ، خذروف ، خراره ، دوامه ، پِل ، گِلْگیس شود. ||...

بادفراه [دَ ف َ ] (اِ مرکب ) ...
رجوع به بادآفراه و مترادفات آن شود.
|| بازیچه ٔ اطفال را گویند و آن چوبی یا چرمی باشد که ریسمانی بر آن بندند و در کشاکش آرندتا صدایی از آن ظاهر گردد و آنرا در خراسان بادفِرَنگ خوانند. (برهان ). بادفر که بازیچه ٔ کودکان بود خواه چوبی باشد و یا چرمی . (ناظم الاطباء). رجوع به بادآفراه ، بادافراه ، بادافرا، بادفرا، بادفرنک ، بادفرنگ ، بادفر، بادفره ، بادبرک ، بادفرک ، بادفر، بادفره ، بادبرک ، بادبر، بادبره ، بادپر، گردنای ، پِل ، گلگیس ، خذروف ، فرفره ، بادفرک ، فرفروک ، خَرّاره ، بادبره ، پهنه ،بهنه ، فرموک ، فرفر، شیربانگ ، دوامه شود.

گلگیس[گ ِ ] (اِ) در تداول محلی گناباد، بازیچه ای است از چوب که آنرا روی زمین صافی به چرخش درآورند.

 

منبع:

"قدیمی ترین اسباب بازی باستانی". پرندیس طیار. www.baziyesevvom.com